Politieke partijen in de Tweede Kamer benadrukken het belang van snelheid in de formatie tijdens het debat over de verkiezingsuitslag met verkenner Wouter Koolmees. D66-leider Rob Jetten die samen met het CDA de komende drie weken gesprekken gaat voeren, vindt dat partijen in de Tweede Kamer de verantwoordelijkheid moeten nemen voor een stabiel landsbestuur.

Jetten wijst erop dat dat nodig is ‘zodat mensen thuis weer het vertrouwen krijgen dat de politiek kan leveren om het leven beter te maken’. De D66-leider vindt dat ‘de positieve krachten’ in de Kamer daarom ‘niet alleen naar de verschillen moeten kijken, maar ook moeten samenwerken waar het kan’.

Het lijkt een oproep aan de VVD, omdat die niet met GroenLinks-PvdA wil samenwerken in een kabinet, wat de formatie bemoeilijkt. Jetten wil graag met die linkse combinatie in een kabinet wil.

‘Uit loopgraven komen’

Ook CDA-leider Henri Bontenbal roept de partijen in de Tweede Kamer op om ‘uit onze loopgraven te komen’ en te werken aan beleid dat in het landsbelang is en niet alleen in het belang van individuele partijen. “We zullen over onze schaduw heen moeten stappen en samenwerken”, betoogde Bontenbal.

D66 heeft een voorkeur voor een coalitie met CDA, VVD en GroenLinks-PvdA. Ook het CDA staat daar wel voor open.

Verkenner Wouter Koolmees stelde eerder deze week voor dat D66 en CDA de komende drie weken gaan praten over de vijf onderwerpen waarover het in de verkiezingscampagne het vaakst ging: wonen, migratie, stikstof, economie en veiligheid.

Fons Lambie legt uit hoe de verkenner dat deed:

Het formatieproces moet volgens CDA-leider Bontenbal niet te lang duren, onder meer omdat het kabinet alleen nog steun heeft van VVD en BBB. “Er wordt weleens gezegd dat in een demissionaire periode het land ook prima geregeerd werd, ik vind dat nu wel erg kwetsbaar.”

VVD verbaasd

Maar de VVD denkt nog steeds hetzelfde over de blokkade tegen GroenLinks-PvdA, bleek tijdens het debat. VVD-leider Dilan Yeşilgöz zei verbaasd te zijn over de tussenstap waarin in eerste instantie alleen D66 en het CDA met elkaar onderhandelen over een coalitieakkoord. 

Yesilgöz vond dat de VVD daar ook bij had moeten zitten en stelde dat, als het toch om twee partijen moest gaan, een overleg tussen D66 en JA21 logischer was geweest. Ze vroeg zich daarom af of dit een opbouw is naar een ‘links kabinet’.

PVV-leider Geert Wilders benadrukt dat zijn partij graag wil deelnemen aan een nieuw kabinet. Hij riep andere partijen de blokkade tegen hem op te heffen.

GroenLinks-PvdA-leider Jesse Klaver (39) denkt dat de kiezer ‘duidelijk gekozen voor een mentaliteit van samenwerking’. In het debat noemt hij het ‘een duidelijk signaal’ dat middenpartijen als D66 en het CDA hebben gewonnen. “Het gaat om een mentaliteit: gericht op samenwerking en het niet uitvergroten van verschillen, zonder je eigen meningen en opvattingen tekort te doen.”

Klaver ziet ‘een nieuwe generatie’ van leeftijdsgenoten zoals Rob Jetten (38) en Henri Bontenbal (43), die het anders wil doen dan het voorgaande kabinet-Schoof.

‘Rechts buitenspel’

JA21-leider Joost Eerdmans vindt dat Koolmees ‘rechtse partijen buitenspel heeft gezet’ in de formatie, door te adviseren dat D66 en het CDA eerst alleen met elkaar verder gaan praten. Hij vraagt zich hardop af of de rechtse kiezer zich serieus genomen voelt door deze keuze van Koolmees.

In het debat over de verkiezingsuitslag zei hij dat hij graag al in deze fase had meegepraat. “Was het niet een moedige keuze geweest om ons met D66 aan tafel te zetten?” Hij denkt dat een document geschreven door D66 en het CDA een ‘niet heel verrassend middenstuk’ zal zijn. Bovendien denkt hij dat als D66 en het CDA gaan schrijven met bijvoorbeeld GroenLinks-PvdA of de VVD in het achterhoofd, die partijen net zo goed aan tafel kunnen zitten.