De regels rond demonstraties hoeven niet op de schop, vinden onderzoekers die dit voor het kabinet bekeken. Het kabinet liet na een hausse aan boerenblokkades, snelwegbezettingen en Palestina-demonstraties onderzoeken of het demonstratierecht moest worden aangepast. Maar het antwoord is: niet ingrijpend, in ieder geval.

De onderzoekers zijn eigenlijk alleen opmerkelijk kritisch op demonstraties bij abortusklinieken, omdat dan de ‘fundamentele rechten’ in de knel komen van vrouwen die een abortus willen laten uitvoeren.

De onderzoekers wijzen op het bestaan van de Duitse bufferwetgeving uit 2024, die het belemmeren van kliniekbezoekers rondom abortusklinieken verbiedt. Dat zou voor Nederland ook een idee kunnen zijn.

Maar wellicht ondervangen Nederlandse rechters dit al: op dit moment lopen er vier zaken bij de Raad van State over demonstraties bij abortusklinieken. Die uitspraken zouden ‘richtinggevend’ kunnen worden.

Een totaalverbod voor bivakmutsen wil politie niet

Opvallend punt is verder het gebruik van gezichtsbedekkende kleding. Dat mag nu bij demonstraties, bijvoorbeeld omdat soms anoniem tegen buitenlandse mogendheden moet kunnen worden gedemonstreerd, denk aan het regime in Eritrea. Om die reden zeggen ondervraagde burgemeesters dat ze geen voorstander zijn van een generiek verbod. De politie is dat ook niet.

Wel zeggen ‘verschillende’ burgemeesters dat zij behoefte hebben aan handvatten om gezichtsbedekkende kleding in specifieke situaties te kunnen verbieden. Bijvoorbeeld als die bivakmutsen bijdragen aan of onderdeel zijn van ordeverstoringen. Maar een algeheel verbod vinden ze ‘een te zwaar middel’.

Dat past bij de algehele uitkomst van de studie. De onderzoekers van het WODC, een orgaan dat het kabinet vaker adviseert, vinden dat in het Nederlandse demonstratierecht ‘voldoende ruimte’ is om te demonstreren, maar ook genoeg om demonstraties te ‘beperken’. „Ingrijpend aanpassen van de wet is niet alleen onnodig, maar ook weinig doeltreffend.”

Wel zijn er ‘enkele knelpunten in de praktijk’, die kunnen worden aangepakt ‘met kleinere wetsaanpassingen’. Dan gaat het bijvoorbeeld dus om de abortusklinieken. Maar een totaal nieuw wettelijk beleid is niet nodig dus, vinden de onderzoekers. Die keken hoe de wet in andere Europese landen is vormgegeven en deed enquêtes onder burgemeesters, maar ook bij de politie.

Het WODC wijst erop dat er bij 97 procent van de demonstraties geen incidenten voorkomen. Door de ‘sterke focus’ in het ‘politieke en maatschappelijke debat’ is er een ‘vertekend beeld’ ontstaan van demonstraties als ‘ontwrichtend of bedreigend’. De onderzoekers denken zelfs dat strengere regels een averechts effect zouden kunnen hebben. De inzet van politie zou juist tot verharding kunnen leiden. Daarvoor zijn bijvoorbeeld in Engeland aanwijzingen gevonden, waar strengere wetten tot juist escalatie leidde.

Wel zeggen onderzoekers dat er problemen ontstaan als mensen hun demonstraties niet vooraf melden, en door capaciteitsproblematiek bij de politie. Of als er tussen demonstranten en de politie te weinig communicatie is. Maar het onderzoek ademt dus: pak die kleine knelpunten aan, grote zijn er niet.

Demonstreren is een grondrecht

Het is nu de vraag wat het demissionaire kabinet met het advies gaat doen. Dat liet immers na een serie uit de hand gelopen demonstraties weten serieus te willen kijken naar aanpassingen, maar daar vinden de onderzoekers weinig grond voor. En wat zwaar weegt: demonstreren is in de grondwet vastgelegd, dus het aan banden leggen ervan ligt gevoelig.

Toch gingen er in de Tweede Kamer stemmen op om snelwegblokkeerders strenger aan te pakken, vanwege de gevolgen voor de verkeersveiligheid en de irritatie over de ontstane files. Ook dat activisten hun gezicht bedekken, zoals bij de pro-Palestijnse demonstraties op universiteiten, leidde tot de vraag of het demonstratierecht niet moest worden aangepast. Demonstranten die vernielingen hadden aangericht, waren door hun gezichtsbedekking moeilijk op te sporen.

De vraag is nu: gaat het kabinet alsnog voorstellen de wet aan te passen?

Veranderingen (ook kleine) zullen hoe dan ook op kritiek stuiten: Amnesty International signaleert al langer dat het demonstratierecht wereldwijd (en ook in Nederland) onder druk staat. Het gros van de protesten verloopt bovendien vreedzaam, de uitzonderingen mogen niet ‘misbruikt’ worden om demonstraties te beperken.

En het College voor de Rechten van de Mens zei dat ‘een zekere mate van hinder en overlast hoort bij een demonstratie’. Bovendien was dat adviesorgaan kritisch over het feit dat bijvoorbeeld leden van Extinction Rebellion nu vaak al preventief worden vastgezet, verhoord en vervolgd – dus nog voordat hun demonstratie goed en wel heeft plaatsgevonden.