Er is veel te doen om het dorp Moerdijk, dat van de gemeente moet plaatsmaken voor de groeiende industrie. Maar kan en mag dat wel zomaar? Burgers trekken vrijwel altijd aan het kortste eind, vertellen experts aan NU.nl aan de hand van vier vragen.

Mag en kan een gemeente een dorp van de kaart vegen?

Het korte antwoord: dat kan. “Maar je kan niet van vandaag op morgen daartoe beslissen. Daar gaat een heel proces aan vooraf”, vertelt Jacques Sluysmans aan NU.nl. Hij is advocaat en hoogleraar Onteigeningsrecht aan de Radboud Universiteit.

Dat proces begint met een ruimtelijk besluit: een plan van de gemeente om nieuwe invulling aan een gebied te geven. Belanghebbenden die het oneens zijn met het plan, zoals grondeigenaren, kunnen dat aanvechten bij de Raad van State. Die beslist vervolgens over het plan.

Als de procedure is afgerond, begint de uitvoering, legt Sluysmans uit. “Maar om er zeker van te zijn dat het plan kan worden uitgevoerd, bestaat het onteigeningsinstrument.” Dat moet ervoor zorgen dat een plan niet door een paar mensen wordt tegengehouden als het besluit al is gevormd en de rechter heeft geoordeeld dat het mag.

In eerste instantie zal de gemeente met de bewoners onderhandelen. “Je gaat eerst proberen er samen met de grondeigenaren uit te komen.” In de praktijk komen de meeste mensen daar wel uit, ziet de advocaat en hoogleraar. “Maar er blijft altijd een plukje over voor wie de gemeente onteigening moet inzetten.”

De gemeente moet dan duidelijk maken dat gronden echt nodig zijn voor het nieuwe plan en moet dit altijd voorleggen aan de rechtbank. Die hakt uiteindelijk de knoop door.

Hebben inwoners dan niets te zeggen?

“Als je dit een superslecht idee vindt, kan je tegen het besluit procederen”, zegt Sluysmans. “Maar als een beslissing is genomen om een andere ruimtelijke invulling aan een gebied te geven, dan sta je als burger al op een enorme achterstand. Als individuele burger kan je dat bijna niet terugdraaien.”

Daarbij maakt de wet het eenmaal mogelijk dat jouw woning moet verdwijnen als jouw grond nodig is voor de uitvoering van een nieuw plan, legt Sluysmans uit.

“Als jij een aantal voorstellen van de gemeente hebt gekregen om tot een overeenkomst te komen, en jij houdt voet bij stuk, dan is onteigening de volgende stap.”

Is dit vaker voorgekomen?

Ja, voorbeelden zijn de Zuid-Hollandse plaatsen Blankenburg en Nieuwesluis. Beide dorpen werden van de kaart geveegd vanwege de aanleg van de haven- en industriegebieden Europoort en de Botlek.

“Om de industrie te faciliteren moest het hele gebied langs de waterweg plaatsmaken”, legt Paul van der Laan uit. Hij is stadshistoricus aan de Erasmus Universiteit. “Natuurgebied De Beer is volledig van de weg gebaggerd. Het dorp Blankenburg is verdwenen. De boeren die er woonden werden onteigend en kregen compensatie.”

Rotterdam heeft het landschap aan het eind van de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw continu aangepast, vertelt Van der Laan. “Daar zijn discussies over geweest. Mensen hebben zich ook de vraag gesteld: kan dat nu nog gebeuren?”, zegt de stadshistoricus. “Maar het is wel een gegeven dat de burger meestal aan het kortste eind trekt als de industrie grond nodig heeft.”

Hebben inwoners recht op een schadevergoeding?

“Je hebt recht op een vergoeding van alle schade die je lijdt”, vertelt Sluysmans. Dat gaat bijvoorbeeld om de waarde van je woning, maar ook om de kosten van je nieuwe woning en de verhuiskosten. “In principe heb je recht op een vergoeding van al die schade.” Daar beslist de rechter over, zegt de advocaat en hoogleraar.

“Als de gemeente verder gaat met dit project, en ik vermoed van wel, dan zal ook wel worden nagedacht over een pakket van maatregelen. Kan je bijvoorbeeld extra dingen verzinnen om mensen tegemoet te komen door ze bijvoorbeeld voorrang te geven op een woning in een andere gemeente?”

Maar tot die tijd is het eerst aan de gemeenteraad, het Rijk en de provincie. Die moeten op 1 december een knoop doorhakken over het voortbestaan van Moerdijk.