In de laatste peilingen kruipen partijen naar elkaar toe, vijf lijsttrekkers strijden om de winst. In het EenVandaag Verkiezingsdebat is dat maandagavond te merken: voor veel partijen is er nog wat te halen. Wat opviel: Wilders werd weer in het defensief gedrukt en vier partijen vechten om het premierschap.

Geert Wilders lijkt uit zijn goeden doen. De PVV-leider zegt veel af. Als hij komt, moet hij in het defensief, ook maandag weer. Hij ziet concurrenten opkomen, zoals Joost Eerdmans van Ja21. Wilders valt deze opponent aan, de PVV wil Ja21 op afstand houden: “U rommelt met de AOW, u verlaagt uitkeringen,” zegt Wilders tegen Eerdmans. “Als u zo doorgaat, wordt het woensdag Nee21.”

Het lijkt Eerdmans weinig te doen: “Erg origineel, deze.”

Wilders krijgt aanvallen van alle andere deelnemers aan het debat. CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal verwijt de PVV-leider dat hij twintig jaar lang de kans heeft gehad, maar het land ‘gijzelt’ met een verziekte politieke cultuur.

Uit balans raakt Wilders als D66-leider Rob Jetten zijn inbreng begint met een frontale aanval. Op de vraag van debatleider Suzanne Bosman of de Nederlandse identiteit onder druk staat, zegt Jetten ‘ja’. “En dat is de schuld van de heer Wilders.”

Wilders veert naar achter en loopt vervolgens naar Jetten om hem een hand te geven. Het lijkt alsof de PVV’er Jetten feliciteert met een gemaakt punt, terwijl Jetten Wilders niet bepaald complimenteert. Jetten gaat daarna verder over Wilders’ politiek van ‘hatelijke tweets’ en het ‘zaaien van verdeeldheid’. “We gaan u keihard verslaan.”

Haatfabriek

Wilders moet ook in de verdediging vanwege zijn Kamerleden die met AI hatelijke en intimiderende nepplaatjes van Frans Timmermans hebben gefabriceerd. De lijsttrekker van GroenLinks-PvdA vindt dat de twee makers van deze ‘haatfabriek’ gevolgen van hun daden moeten ondervinden, maar Wilders vindt een sorry genoeg en verlegt de discussie. Timmermans: “Dit is een povere afleidingsmanoeuvre.”

Later choqueert Wilders het studentenpubliek nog door te zeggen dat studenten en andere Nederlanders meer geld in de portemonnee overhouden als de miljardenbudgetten voor ontwikkelingshulp geschrapt worden: “Als je die hulp stopt, hebben ze in Afrika misschien iets meer honger, maar hier niet.”

Het brengt onder het publiek een schok van verontwaardiging teweeg. Zo nu en dan heeft Wilders de lachers op zijn hand. Maar de oude Wilders – die het debat domineert, altijd in de aanval, gevat, doeltreffend – lijkt afwezig. Na het debat lichten partijleiders hun optreden toe voor de media, maar Wilders is direct weg.

Wie van de vier wordt premier?

Twee dagen vóór de verkiezingen kunnen maar liefst vijf partijen nog de grootste worden. Omdat Wilders door veel partijen wordt uitgesloten, zijn Frans Timmermans, Henri Bontenbal, Rob Jetten en Dilan Yesilgöz nog in de race voor de post van premier. Dus proberen zij het meest premierwaardig over te komen.

Timmermans, Bontenbal en Jetten beginnen bij het debatthema ‘veiligheid in Europa’ meteen over leiderschap. Al noemt CDA-leider Bontenbal, die minder ervaring heeft dan de oud-ministers Timmermans en Jetten, het woord wel erg vaak. Bontenbal wil dat leiderschap graag op zich nemen. “Om mijn kinderen en het land veilig te houden.”

VVD-lijsttrekker Yesilgöz beleeft een kleine opleving in de peilingen, maar ziet een concurrent in Jetten. Ze verwijt hem ‘gladde praatjes’. Later zegt ze dat Jetten nu misschien ‘rechts praat’, stiekem ‘levert hij links’.

Frans Timmermans kiest een andere tactiek. De GroenLinks-PvdA-leider zei ‘geïnspireerd’ te worden door oud-PvdA-premier Joop den Uyl: “Als we één ding moeten doen in de komende jaren is het de verdeeldheid in ons land overbruggen. Dan kunnen we iedere crisis aan.”

Prinses Amalia

Jetten verwijt Timmermans juist een gebrek aan leiderschap, omdat zijn GroenLinks-PvdA de extra miljarden voor de krijgsmacht maar begroot heeft tot 2030, terwijl andere partijen dat tot 2035 doen. Jetten gebruikt de ervaring van Timmermans, die oud-buitenlandminister en Eurocommissaris was, tegen hem: Timmermans weet toch hoe belangrijk internationale afspraken zijn?

Jetten vindt zichzelf erg geschikt als leider. “Eén van mijn grootste talenten, zeg ik altijd, is dat ik heel erg rustig kan blijven op de momenten dat het moet.”

Toch slagen niet alle oneliners. De D66’er raakt overenthousiast over prinses Amalia die bij defensie aan de slag gaat, waardoor militairen met haar in een training terecht kunnen komen. “Ik gok dat een aantal kerels hier in de zaal daar wel zin in hebben.”

Debatleider Bosman recenseert die uitspraak als ‘seksistisch’. Een zwaar verwijt voor een D66’er.

Ja21-lijsttrekker Joost Eerdmans is relatief nieuw op dit hoofdpodium. Hij vindt de vraag wat hij zou doen als hij premier in oorlogstijd zou worden al een hele ‘eer’. Ja21 heeft op dit moment één zetel in de Tweede Kamer en is in de peilingen goed voor zo’n twaalf zetels.