De Oekraïense luchtverdediging krijgt versterking in vele vormen, variërend van oude Sovjet-stuntvliegtuigen uit het Verenigd Koninkrijk tot de nieuwste straaljagers uit Zweden.

Protect Ukraine, een Nederlandse hulporganisatie, heeft een Jak-52 stuntvliegtuig gekocht om het luchtruim in de omgeving van Odesa te beveiligen. Vrijwilligers hebben het toestel deze week via Nederland overgevlogen naar Oekraïne.

Woensdag sloot president Zelensky een overeenkomst met de Zweedse premier Kristersson over de levering van ten minste 100 nieuwe Gripen straaljagers. Volgend jaar moeten de eerste toestellen worden geleverd en het aantal kan oplopen tot 150.

Oude Jakovlev stunttoestellen en Gripen gevechtsvliegtuigen lijken in niets op elkaar, maar ze hebben hetzelfde doel: Oekraïne beschermen tegen Russische luchtaanvallen.

Dat het nieuws over de antieke Jaks en nog te bouwen hypermoderne gevechtsvliegtuigen samenvalt, is typisch voor deze oorlog. Met al zijn loopgraven en bestormingen lijkt die veel op de Eerste Wereldoorlog. Tegelijkertijd worden op datzelfde slagveld de modernste technieken gebruikt, zoals drones en kunstmatige intelligentie.

De Jak-52’s vechten al. De beelden zijn verbluffend en roepen associaties op met zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog.

Jaap Scholten, oprichter van Protect Ukraine, is onder de indruk van wat de Oekraïners met de vliegtuigjes doen. “Het is een tweezitter, waarin luchtmachtpiloten leerden vliegen. Nu gaat er geen instructeur achter de piloot zitten, maar een boordschutter. Die doet in de lucht de kap open, ze gaan dicht bij vliegen en schieten dan met een jachtgeweer op de drones, alsof het de Eerste Wereldoorlog is.”

Daar blijft het niet bij. Er circuleert beeld van een Russische Orlan verkenningsdrone die een tikje krijgt met een vleugel van een Jakovlev. De drone raakt van koers en tuimelt naar beneden. Ook de Britse Spitfirepiloten gingen op die manier te werk in de Tweede Wereldoorlog, vaak boven Nederland. Ze joegen op Duitse V-1 raketten die de bezetter afschoot op Londen.

Joeri Ignat, de woordvoerder van de Oekraïense luchtmacht, tempert de verwachtingen van de stuntvliegtuigjes: “We moeten hun rol niet overschatten,” zegt hij. Volgens hem zijn met de Jaks een maand geleden vijf Shahed-drones neergehaald.

Volgens Ignat is het heel gevaarlijk om met de propellertoestellen de drones, die in opdracht van Rusland in Iran worden gefabriceerd, uit te schakelen. “Om ze te raken met een geweer moeten ze veel te dichtbij komen.” Het risico dat de ontploffende Shahed de Jak meeneemt in zijn val, is veel te groot, meent Ignat.

Voor de jacht op Shaheds zijn helicopters wel zeer effectief, stelt de woordvoerder. Daarin kan een zware mitrailleur worden opgesteld, in de deuropening. Die kan verder schieten. “Maar ook dat blijft zeer gevaarlijk.”

De luchtmachtwoordvoerder ziet de stunttoestellen meer als achtervang, voor het geval Russische Orlan verkenningsdrones te ver in het Oekraïense luchtruim doordringen. “De Orlans zoeken doelen uit voor de Russische ballistische raketten.” Dus de aanpak van de verkenningsdrones kan al met al veel leed voorkomen.

Ook de Russen zetten de Jaks in om op drones te jagen, dat is misschien het beste bewijs dat de inzet van een Jaks werkt. “Ze apen de Oekraïners na”, zegt Scholten. Er is inderdaad beeld van Russische Jak-52’s die met speciale radars op Oekraïense drones te jagen. Pogingen om ze met boordkanonnen uit te rusten, zouden op niets zijn uitgelopen, omdat de vleugels de terugslag van de wapens niet aankunnen.

Scholten: “Wij hebben dit vliegtuig voor 78.000 euro gekocht en we zijn bezig met een tweede vliegtuig. Het idiote is dat de Russen nu precies dezelfde toestellen proberen te kopen.”

Dat bedrag is een fractie van wat één Saab Gripen E-Jet kost, zeker duizend keer meer. Met de meer dan honderd Saabs is een bedrag gemoeid van 7,3 miljard euro. De Zweedse minister van Defensie hoopt dat de toestellen gefinancierd kunnen worden met bevroren Russische tegoeden. Complicatie is wel dat de Europese leiders afgelopen week in Brussel daarover geen overeenkomst hebben bereikt, omdat de Belgische premier dwarslag. Hij vreest juridische gevolgen als de Russische tegoeden worden aangesproken.

Voor het einde van het jaar probeert de Europese Commissie met een voorstel te komen om de bezwaren weg te nemen. Een akkoord zou de weg vrijmaken voor de grote order bij Saab. Dan nog zullen de Gripen E-toestellen niet snel boven Oekraïne vliegen, denkt de Oekraïense luchtmachtwoordvoerder Ignat: “Het zijn high-tech wapens, die kan geen enkel land snel produceren.”