Het formatieproces, dat al weken onder hoogspanning staat, heeft opnieuw een flinke dreun gekregen.

De wens van D66 en CDA om een minderheidskabinet te vormen, lijkt in recordtempo tegen nieuwe muren op te lopen.

Dit keer komen de obstakels niet van links of van rechts, maar rechtstreeks uit de christelijke hoek. ChristenUnie en SGP laten namelijk glashelder weten dat hun steun absoluut niet vanzelfsprekend is. Sterker nog: op bepaalde thema’s zetten zij de deur categorisch dicht.

De inzet is hoog.

Zonder vaste meerderheid willen D66 en CDA per onderwerp steun zoeken in de Tweede Kamer. Maar die flexibele strategie loopt direct vast zodra de medisch-ethische thema’s op tafel komen. Vooral embryo-onderzoek en het schrappen van abortus uit het strafrecht vormen breekpunten.

De boodschap van de christelijke partijen: samenwerking kan, maar alleen binnen duidelijke grenzen.

Tijdens een gesprek met informateur Sybrand Buma maakten zowel ChristenUnie als SGP hun positie pijnlijk duidelijk.

Ze staan open voor constructief meedenken, maar weigeren in beweging te komen op onderwerpen die volgens hen de kern van het menselijk leven raken.

Vooral het plan om embryo’s te creëren voor wetenschappelijk onderzoek zorgt voor fel verzet. Beide fracties noemen dit een principiële grens waar niet aan getornd mag worden. Als D66 vasthoudt aan dit voorstel, sluiten de christelijke partijen hun steun volledig uit.

Daarmee ligt er een duidelijke politieke realiteit op tafel: zonder aanpassingen van D66 wordt een minderheidskabinet nog complexer dan gedacht.

Het idee achter een minderheidskabinet is simpel: wisselende meerderheden creëren op basis van inhoud, zonder een vaste coalitie.

Maar dat systeem werkt alleen wanneer partijen elkaar kunnen vertrouwen – en wanneer cruciale onderwerpen niet direct alle samenwerking blokkeren.

D66 en CDA hoopten dat ze bij gevoelige onderwerpen soms op steun van christelijke partijen konden rekenen. Maar precies daar wringt het nu.

Zonder die steun wankelt de geloofwaardigheid van een stabiel bestuursmodel. Een kabinet dat afhankelijk is van dossier-meerderheden, maar direct vastloopt op de meest explosieve thema’s, heeft weinig speelruimte.

Het voorstel dat D66 samen met de VVD naar voren bracht, draait om het creëren van embryo’s voor wetenschappelijke doeleinden.

De bedoeling is dat dit meer inzicht geeft in vroege ontwikkelingsstadia en medische innovaties mogelijk maakt.

Maar voor ChristenUnie en SGP gaat dit lijnrecht in tegen hun overtuiging dat menselijk leven vanaf het begin beschermd moet worden.

Zij noemen het bewust creëren en vernietigen van embryo’s “onacceptabel” en “niet te verenigen met fundamentele waarden”.

Volgens Mirjam Bikker is er geen enkele ruimte voor onderhandeling zolang dit plan op tafel ligt. Het is een harde voorwaarde: óf het voorstel verdwijnt, óf de deur naar gedoogsteun blijft dicht.

Naast embryo-onderzoek ligt er nog een kwestie die het formatieproces onder hoge druk zet: het voorstel om abortus volledig uit het strafrecht te halen.

SGP-leider Chris Stoffer waarschuwt dat dit volgens zijn fractie neerkomt op het wegvagen van de wettelijke bescherming van ongeboren leven.

Zijn boodschap is net zo duidelijk als die van ChristenUnie: zolang dit plan blijft bestaan, komt er geen steun. Zelfs gedoogsteun is uitgesloten, en Stoffer hint dat een motie van wantrouwen zo op tafel kan liggen als het kabinet deze koers zou doorzetten.

D66 staat hiermee voor een enorme politieke afweging: moet het een speerpunt opgeven om een werkbare coalitie mogelijk te maken?

De christelijke partijen zijn niet de enige die kritische vragen stellen. 50Plus-leider Jan Struijs uit grote zorgen over de financiële plannen rond ouderenzorg en mogelijke bezuinigingen. Ook hier moet D66 rekening houden met weerstand.

Voor een minderheidskabinet dat afhankelijk is van brede goodwill, is elke vorm van extra oppositie een directe bedreiging. De kwetsbaarheid van het model wordt hiermee steeds zichtbaarder.

In theorie klinkt een flexibel kabinet aantrekkelijk: snel schakelen, brede samenwerking, ruimte voor inhoud. Maar de Nederlandse praktijk laat zien dat ideologische grenzen vaak veel sterker zijn dan politieke creativiteit.

Wanneer cruciale thema’s al bij de start voor blokkades zorgen, ontstaat er een fundament dat nauwelijks draagkracht heeft.

Zonder vertrouwen – en vooral zonder compromisbereidheid – dreigt het hele project vast te lopen voordat er überhaupt een regeerakkoord ligt.

De informateur staat voor drie realistische scenario’s:

Dit zou de weg naar steun van ChristenUnie en SGP heropenen. Maar het is politiek riskant voor D66, want hun achterban ziet deze plannen als essentieel onderdeel van hun identiteit.

Dit klinkt logisch, maar valt meteen om als christelijke partijen zich totaal afkeren op meerdere thema’s. Een minderheidskabinet zonder stabiele basis is zelden levensvatbaar.

In dat geval moet er worden gekeken naar volledig nieuwe combinaties. Of zelfs – zoals buiten de Kamer al wordt gefluisterd – de optie van nieuwe verkiezingen.

Actiegroepen, belangenorganisaties en lobby’s mengen zich actief in het debat. Petities tegen embryo-onderzoek en abortuswijzigingen circuleren massaal. Tegelijkertijd roepen burgers om een kabinet dat eindelijk keuzes maakt over koopkracht, zorg en wonen.

Politieke idealen botsen hiermee direct op de realiteit van dagelijkse problemen. Hoe langer de formatie duurt, hoe groter de druk om concessies te doen.

D66 en CDA zullen moeten bepalen wat voor hen zwaarder weegt: idealen of bestuursmacht. Zonder beweging blijft elk formatiemodel instabiel.

Maar toegeven betekent dat belangrijke programmapunten tijdelijk de ijskast in gaan, met risico op interne frustratie.

De vraag die boven alles hangt: hoe ver willen de partijen gaan om een kabinet mogelijk te maken?

De keuze die nu wordt gemaakt, bepaalt niet alleen het succes van deze formatie, maar ook het vertrouwen van miljoenen Nederlanders in de politiek.