Meerdere gemeenten dreigen dakloze moeders met het afnemen van hun kinderen als ze om opvang vragen. Volgens experts is dit in strijd met de mensenrechten.

Dakloze moeders die bij gemeenten aankloppen voor hulp, krijgen regelmatig te horen dat hun kinderen mogelijk worden afgenomen. Uit angst blijven zij weg bij hulpverlening en leven ze met hun kinderen op straat, blijkt uit onderzoek van Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer. Volgens advocaten en hulpverleners gebeurt het vooral in Amsterdam, Rotterdam en Almere, maar ook in zeker zes andere gemeenten, waaronder Den Haag en Groningen.

“Als we je op straat zien, nemen we je kind mee.” Dakloze moeders zeggen dat ze met dergelijke dreigementen worden weggestuurd bij het toegangsloket voor de opvang. Het loket zegt een melding te zullen doen bij Veilig Thuis, het meldpunt voor kindermishandeling, als de vrouwen niet vertrekken of als ze zelf geen onderdak vinden. Soms zegt het loket dat Veilig Thuis het kind zal opvangen, waardoor het gescheiden wordt van de moeder, die geen hulp krijgt.

Investico sprak zes vrouwen die op die wijze werden weggestuurd bij de daklozenopvang. Hun verhaal wordt ondersteund door 26 advocaten, hulpverleners en lokale ombudsmannen. Volgens veel van hen zetten gemeenten het dreigement in als drukmiddel om deze vrouwen uit de opvang te weren.

Vrijwel altijd vrouwen van kleur

Het scheiden van kind en moeder enkel omdat ze dakloos zijn, mag niet van de rechter, benadrukt Joost Huijer, kinderrechten-expert aan de Universiteit Utrecht. “Gemeenten moeten er juist alles aan doen om het gezin bij elkaar te houden.”

Vooral een specifieke groep moeders wordt zo geweerd uit de opvang. Deels gaat het om niet-Nederlandse vrouwen met een kind dat wél Nederlands is. Met een zogenoemde Chavez-vergunning verblijven zij in Nederland om voor hun kind te zorgen tot het meerderjarig is. Een ander deel bestaat uit Nederlandse vrouwen die tijdelijk in het buitenland woonden en na terugkeer dakloos raken. Het gaat vrijwel altijd om vrouwen van kleur.

Gemeenten zien deze moeders als probleemgroep die de noodopvang ‘overvraagt’, blijkt uit rechtbankvonnissen, gemeentestukken en vijftien persoonlijke dossiers die Investico heeft ingezien. Zo schreef de gemeente Amsterdam vorig jaar aan een Ghanese vrouw uit Amsterdam met een Nederlands kind dat de opvang niet bedoeld is voor ‘gezinnen van buiten Amsterdam of van buiten Nederland’.

Rechters kritisch

Rechters hebben gemeenten hierover al vaker op de vingers getikt. Bij het weigeren van opvang hebben zij de belangen van het kind onvoldoende meegewogen. Alleen al in het geval van Amsterdam vernietigden rechters zeker tien keer in de afgelopen drie jaar een besluit om geen opvang te bieden.

Veilig Thuis is boos dat gemeenten dreigen met een melding bij hun organisatie. “Het is ongelooflijk kwalijk dat een probleem van dakloosheid wordt verschoven naar kindermishandeling of huiselijk geweld. Als mensen dakloos zijn, dan moeten we dat oplossen met een woning. Veilig Thuis speelt geen rol bij dakloosheid.”

De Amsterdamse kinderombudsman Annemarie Tuzgöl-Broekhoven herkent het dreigement met een Veilig Thuis-melding en sprak de GGD Amsterdam, verantwoordelijk voor de toegang tot de opvang, hier al eerder op aan. “De GGD ontkent het, maar wij waarschuwen: dit mag niet”, zegt ze.

Bij gemeenten bestaat volgens de kinderombudsman het vooroordeel dat de moeders ‘rechtstreeks vanuit Schiphol naar de noodopvang gaan om op die manier huisvesting te bemachtigen’, zo schrijft zij in een rapport dat in september verscheen.

‘Vrijwillige’ vertrekregeling

Hulpverleners bereiden de moeders inmiddels voor op hun bezoek aan het daklozenloket. Ze drukken vrouwen op het hart zich niet te laten afschrikken door dreigementen, maar net zo lang in de wachtkamer van de opvang te blijven tot ze een formele afwijzing op papier krijgen.

Uit dossiers die Investico heeft ingezien, blijkt dat moeders soms zelfs onder druk worden gezet om in ruil voor opvang een vertrekregeling te accepteren. In zo’n geval krijgen vrouwen financiële ondersteuning om ‘vrijwillig’ terug te keren naar het land waar ze eerder, soms jaren geleden, verbleven. De rechter oordeelde meermaals dat dit niet mag, omdat een Nederlands kind daardoor het land moet verlaten.

De gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Almere, Den Haag en Groningen laten in een reactie weten de dreigementen met een melding bij Veilig Thuis niet te herkennen. De gemeente Almere stelt dat ze het vervelend vindt als vrouwen zich bedreigd voelen, maar dat het doen van een Veilig Thuis-melding verplicht is als een kind in een onveilige situatie kan belanden. Veilig Thuis ontkent het bestaan van een meldingsplicht bij dakloosheid.

Met medewerking van Mathanja van Houwelingen, Doris Janssen en Hidde Kleijn