Het is misschien wel het bekendste dorpje van Brabant: Moerdijk. Alleen al vanwege de markante brug over het Hollands Diep, die van Brabant naar Zuid-Holland gaat. Daar ligt een culturele grens: Moerdijk is de laatste halte van het meer bourgondische zuiden, aan de andere kant van het water ligt het calvinistische noorden. Dat laatste wordt in één uitdrukking omvat: bóven de Moerdijk.
Daarnaast ontleent het dorp faam aan het gigantische bedrijventerrein en de zeehaven. Torens, masten en rookpluimen bepalen al tientallen jaren de skyline.
Het dorp zelf komt er eeuwen eerder. In de 17de eeuw is het niet meer dan een plukje huizen. Moerdijk ontleent zijn naam aan het moeras dat ingedijkt werd. Gelegen aan het Hollands Diep kan het niet anders dan dat water een centrale rol speelt in de geschiedenis.
De visserij is erg belangrijk. Halverwege de 19de eeuw komt er een vissershaven bij het dorp. Bij Moerdijk is het lange tijd een komen en gaan van reizigers die met de veerboot het Hollands Diep oversteken.
ls in 1936 de autobrug – bekend als de Moerdijkbrug – klaar is, wordt alles anders: doorgaand verkeer slaat het dorp voortaan over.
Brug opgeblazen door de Duitsers
De Tweede Wereldoorlog laat diepe sporen na. Gelegen aan het brede water en bij de brug is Moerdijk is een strategisch punt in de frontlinie. Bij een bombardement van de Amerikaanse luchtmacht in het najaar van 1944 komt een deel van de bommen op het dorp, dat voor meer dan de helft vernietigd wordt. De Duitsers blazen op hun beurt de Moerdijkbrug op, om te voorkomen dat deze in handen van de geallieerden valt.
De naam van de voetbalclub in het dorp, TPO, is nog steeds een verwijzing naar de oorlog: Tussen Puinhopen Opgericht. Ook de watersnoodramp in 1953 richt een ravage aan, met in de hele gemeente Moerdijk meer dan honderd doden. Net zoals de vliegramp in 1981 een trieste afdruk achterlaat: een passagiersvliegtuig stort neer op het bedrijventerrein, met zeventien doden.
Chemie-Pack in de as
Het leven in Moerdijk verandert in de jaren 70 voorgoed als in Den Haag wordt besloten om aan de oevers van het Hollands Diep een bedrijventerrein voor zware industrie aan te leggen. Pal naast het dorp komt een enorme zeehaven. Bijna 2500 hectare grond – vele malen de grootte van het dorp – wordt het domein van honderden bedrijven waaronder grote jongens als Shell en afvalverwerker ATM.
Al die zware en risicovolle industrie doet soms de vraag rijzen: is het dorp achter de dijk wel veilig? Denk aan die zwarte bladzijde uit 2011, waarbij een brand het bedrijf Chemie-Pack in de as legt en er veel chemische stoffen vrijkomen.
Moerdijk voelt de druk van de vooruitgang van alle kanten. Aan de oostkant komt de A16, met een grote spoorlijn ernaast. Aan de zuidkant komt de A17 en momenteel verrijst daar ook een gigantisch distributiecentrum. „Een dorp in de verdrukking”, schetsten bewoners.
Al jaren gaan er verhalen rond: ooit komt er een moment dat Moerdijk écht van de kaart verdwijnt, een moment waarop de bewoners uitgekocht worden. Vergelijkingen worden gemaakt met het Belgische dorpje Doel, dat door de uitbreiding van de Antwerpse haven een spookdorp is geworden. Een commissie onder leiding van oud-minister Ed Nijpels komt in 2013 met een hard advies: hef het dorp op. Groei van het bedrijventerrein in combinatie met het dorp is onhoudbaar, zo is de redenering.
Het inwonertal van Moerdijk schommelt de laatste jaren rond de 1100. Bewoners zien het uitblijven van nieuwbouw als een uitsterfbeleid: jeugd kan amper een huis vinden in het eigen dorp. Een supermarkt is er niet meer, het café is weg.
Positieve signalen zijn er ook. In 2015 krijgt Moerdijk een gloednieuw dorpshuis, De Ankerkuil. Natuurgebied De Appelzak krijgt later een impuls, met wandelpaden voor een ommetje in het groen. Als buffer tegen de oprukkende rookpluimen.
Stiekem is er de hoop dat Moerdijk heel misschien toch kan overleven. „Ik ben 57 en hoor al die tijd al: het dorp gaat weg. Maar de echte Moerdijker gaat niet zomaar weg”, zegt inwoner Ludo van Gils eind 2023 in BN DeStem.
