In Russische wapens duiken regelmatig Nederlandse chips op die zijn gemaakt ná het begin van de oorlog in Oekraïne. Het ministerie van Buitenlandse Zaken noemt dat ‘zeer onwenselijk’. Dat er Nederlandse onderdelen gevonden worden van recente makelij, is opvallend. De Europese Unie en de Verenigde Staten stelden bij het uitbreken van de oorlog in 2022 al een exportverbod in voor dit soort technologie.

RTL Nieuws analyseerde gegevens van ruim vijfduizend onderdelen die de Oekraïense militaire inlichtingendienst heeft gevonden in de brokstukken van Russische drones, raketten en andere wapensystemen. Data die betrouwbaar en niet gekleurd zijn, bevestigen Nederlandse autoriteiten die ook beschikken over deze informatie.

In drones en raketten

Het merendeel van de gevonden onderdelen zat in drones. Maar ook raketten en andere wapensystemen bevatten westerse technologie. Bij Nederlandse onderdelen gaat het vooral om chips. Zonder deze onderdelen kunnen de wapens bijvoorbeeld niet vliegen, richten of inslaan.

Bijna de helft van ná sancties

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws analyseerde wanneer deze chips zijn gemaakt. Daaruit blijkt iets opvallends: van de ruim driehonderd chips waarvan bekend is wanneer die zijn geproduceerd, is bijna de helft (44,5 procent) van ná 24 februari 2022. Dat is de dag waarop Rusland Oekraïne binnenviel. Nog dezelfde dag breidden de Verenigde Staten exportbeperkingen voor geavanceerde technologie fors uit en een dag later volgde ook de Europese Unie. Die sancties moesten juist voorkomen dat zulke westerse elektronica in Russische wapensystemen terechtkomt.

Nederland staat wereldwijd op de vierde plaats als het gaat om het aandeel onderdelen dat is gemaakt na de inval van Rusland in Oekraïne. Bij Nederland gaat het in totaal om 32 chips waarvan de productiedatum bekend is. Tweederde daarvan is van ná de oorlog. Ter vergelijking: van de negen chips uit buurland Duitsland, is er slechts één van na de Russische invasie. 

Sommige chips van Nederlandse bedrijven zijn nog geen jaar oud. Het ministerie van Buitenlandse Zaken laat weten het ‘zeer onwenselijk’ te vinden dat er ‘nog steeds onderdelen afkomstig van Nederlandse bedrijven worden teruggevonden in Russische drones en raketten. Het ministerie verklaart dat het hierover ‘in nauw contact staat met de Oekraïense autoriteiten’ en dat het ‘zich sterk inzet om sanctieomzeiling van deze goederen tegen te gaan’. Het kabinet heeft al aangekondigd 36,5 miljoen euro vrij te maken voor de verdere versterking van het naleven van de sancties. 

Het brein van het wapen

• De onderdelen die in de drones en raketten zijn aangetroffen, vormen samen als het ware het zenuwstelsel en het brein van het wapensysteem.
• Chips en microcontrollers sturen bijvoorbeeld de boordcomputer aan: ze zorgen ervoor dat de drone kan navigeren, communiceren en op doelen kan afgaan.
• Andere elektronische onderdelen, zoals spanningsregelaars en drivers, verdelen de stroom en zorgen dat sensoren, motoren en besturing soepel blijven werken.
• Zonder deze onderdelen kunnen de wapens niet vliegen, richten of inslaan.
• Van de 379 Nederlandse onderdelen is 91 procent een chip, verder gaat het om andere elektronische onderdelen.

379 onderdelen uit Nederland

Een groot deel van de Europese chips, is afkomstig uit Nederland. In totaal zijn 379 Nederlandse chips in Russische wapensystemen aangetroffen. Dat komt neer op 7,3 procent van het totaal aantal gevonden chips. Maaike Okano-Heijmans van instituut Clingendael en wapenhandel-expert Frank Slijper van vredesorganisatie PAX benadrukken dat het aantreffen van nieuwe Nederlandse chips in Russische wapens niet per se betekent dat bedrijven de sancties bewust omzeilen. Slijper verklaart: “Op basis van de relatief beperkte aantallen gevonden chips kun je dat niet concluderen.” 

De vraag is volgens Okano-Heijmans ‘vooral hoe die onderdelen uiteindelijk in Russische wapens belanden — en waarom Nederland en Europa er sinds het begin van de oorlog minder goed in slagen dat te voorkomen’. Volgens beide experts ligt het probleem vooral bij het doorverkopen via China en andere doorvoerlanden en bij het gebrek aan toezicht op de handel in onderdelen. 

Handelsroutes blokkeren

Experts Okano-Heijmans en Slijper pleiten voor betere traceerbaarheid van chips, strengere controles bij distributeurs in risicolanden en meer samenwerking tussen overheden en bedrijven om verdachte handelsroutes sneller te blokkeren.

‘Wij houden ons aan de regels’

In Nederland gaat het om drie bedrijven waarvan chips en andere elektronica is aangetroffen. 

• NXP in Eindhoven is één van de grootste chipproducenten van Europa, met een jaaromzet van ruim 12 miljard euro en bijna 50.000 medewerkers wereldwijd. NXP maakte 2,4 miljard winst in 2024.
• Nexperia heeft het hoofdkantoor in Nijmegen en maakt met ruim 14.000 werknemers wereldwijd relatief eenvoudige, maar veelgebruikte elektronische onderdelen. Dit bedrijf is eigendom van het Chinese technologieconcern Wingtech. Nexperia en moederbedrijf Wingtech kwamen pas in het nieuws vanwege zorgen over Chinese invloed en nationale veiligheid. Nexperia maakte ruim 300 miljoen winst afgelopen jaar.
• STMicroelectronics is juridisch gevestigd in Amsterdam. Het hoofdkantoor zit in het Zwitserse Genève. De chips worden grotendeels geproduceerd in Azië, maar omdat het bedrijf juridisch in Amsterdam zit, valt het onder de Nederlandse exportwetgeving. Vandaar dat STM in dit onderzoek is meegenomen als Nederlands bedrijf. Het bedrijf maakte 1,5 miljard winst in 2024. 

RTL Nieuws ontving alleen statements van de bedrijven. De bedrijven gaven geen antwoord op vragen. Zo vroeg RTL Nieuws de bedrijven hoe hun onderdelen in Russische wapens terecht konden komen, of ze konden aangeven wanneer hun aangetroffen chips zijn gemaakt, en welke controles zij hebben om doorverkoop via andere landen te voorkomen. De bedrijven waren evenmin bereid om voor camera te reageren.